Απόκρυφα

Θρησκευτικά κείμενα που συνδέονται άμεσα με την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη. Είναι γραμμένα κατά μίμηση των κανονικών βιβλίων της Αγίας Γραφής, δεν θεωρούνται όμως κανονικά. Ο όρος σήμαινε βιβλία μυστικά, κρυμμένα, γιατί θεωρούνταν τα ιερά κείμενα αιρέσεων που απευθυνόταν μόνο στους μυημένους (Αποκάλυψη του Έσδρα,ιδ’ 45-48). Ο Ωριγένης, πρώτος από τους Πατέρες της Εκκλησίας, χρησιμοποίησε τον όρο, που σήμαινε κείμενα δευτερεύουσας ή αμφισβητήσιμης αξίας, τα οποία δεν χρησιμοποιούνταν στη διδασκαλία του θείου λόγου. Τα βιβλία αυτά χωρίζονται στα Α.τηςΠαλαιάς Διαθήκης (Ψευδεπίγραφα), που γράφτηκαν από αρχαίες άγνωστες προσωπικότητες, και στα Α. της Καινής Διαθήκης, που πρόκειται για χριστιανική βιβλιογραφία των πρώτων χριστιανικών χρόνων, η οποία περιλαμβάνει κείμενα παράλληλα ή συμπληρώματα της Καινής Διαθήκης. Α. βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης. (α) Θρύλοι για πρόσωπα της Παλαιάς Διαθήκης. (i) Το βιβλίο των Ιωβηλαίων: Είναι επανάληψη του βιβλίου της Γένεσης και των κεφαλαίων α-ιβ’ της Εξόδου. Γράφτηκε στα τέλη του 2ου αι. π.Χ. από κάποιον Φαρισαίο, ο οποίος κατέταξε χρονικά τα γεγονότα σε ιωβηλαία (περίοδοι 49 χρόνων). (ii) Η διαθήκη των δώδεκα Πατριαρχών: Η έμπνευση της γραφής του αποδίδεται στο μθ’ κεφάλαιο της Γένεσης. Γράφτηκε στα τέλη του 2ου αι. π.Χ. και περιέχει τη Διαθήκη καθενός από τους δώδεκα γιους του Ιακώβ. Το πνεύμα του βιβλίου επηρέασε σημαντικά τους συγγραφείς της Καινής Διαθήκης. (iii) Τομαρτύριο του Ησαΐα: Γράφτηκε στα τέλη του 1ου αι. π.Χ. και περιγράφει τα μαρτύρια του προφήτη Ησαΐα, που θανατώθηκε με πριονισμό κατά διαταγή του βασιλιά του Ιούδα Μανασσή και μετά αναλήφθηκε στους ουρανούς. Άλλα βιβλία είναι: Ζωή του Αδάμ και της Εύας, Βίοι Προφητών, Παραλειπόμενα του Ιερεμία, Διαθήκη του Ιώβ, Διαθήκη του Αβραάμ και Διαθήκη του Σολομώντος. (β) Θρύλοι για άλλα πρόσωπα: Η επιστολή του Αριστέου. Είναι επιστολή ενός αξιωματούχου του βασιλιά της Αιγύπτου Πτολεμαίου Β’ του Φιλάδελφου και περιγράφει πώς πραγματοποιήθηκε η ελληνική μετάφραση της Πεντάτευχου (250 π.Χ.)· επίσης, το βιβλίο Σιβυλλικοί Χρησμοί. (γ) Ύμνοι. Ψαλμοί του Σολομώντος: Συλλογή ψαλμών που μοιάζει με το βιβλίο των Ψαλμών της Παλαιάς Διαθήκης. Γράφτηκε από Φαρισαίους τον 1o αι. π.Χ. Επίσης, τα βιβλία Άσμα, Προσευχή του Μανασσή κ.ά. (δ) Διδακτικά: Πιρκέ Αμπόθ (Ρητά των Πατέρων). Πρόκειται για κείμενα ραβινικής σοφίας που γράφτηκαν τον 1o-2o αι. μ.Χ. (ε) Αποκαλυπτικά. (i) Πρώτος Ενώχ. Σειρά βιβλίων που γράφτηκαν τον 2ο αι. π.Χ περίπου. Περιγράφουν τα ταξίδια και τις περιπλανήσεις του Ενώχ, πρόγονου του Νώε, στη Γη, τον Ουρανό και την Κόλαση, που κράτησαν 365 χρόνια. Περιέχει οράματα που απεικονίζουν την κρίση των ανόμων και τη μακαριότητα των αγίων. (ii) Η ανάληψη του Μωυσή. Γράφτηκε στην αραμαϊκή γλώσσα, τα χρόνια που ζούσε ο Ιησούς. Συγγραφέας του θεωρείται κάποιος Φαρισαίος, που εξιστορεί όλη την πορεία του κράτους του Ισραήλ, από την ανάληψη του Μωυσή μέχρι και τη βασιλεία του Θεού, η οποία επρόκειτο να ακολουθήσει. Σήμερα σώζεται ένα μικρό απόσπασμα μόνο στη λατινική γλώσσα. (iii) Δεύτερος Ενώχ (ή αλλιώς Σλαβικός Ενώχ, επειδή σήμερα είναι γνωστό από τις σλαβικές μεταφράσεις). Γράφτηκε από Ιουδαίο της Αλεξάνδρειας περίπου το 50 μ.Χ. και περιγράφει την ανάληψη του Ενώχ στους ουρανούς και τη διδασκαλία του στους γιους του. (iv) Δεύτερος Βαρούχ (ονομάζεται επίσης Συριακή Αποκάλυψη του Βαρούχ, γιατί βρέθηκε αντίγραφό του γραμμένο στη συριακή γλώσσα, το 1866). Το πρωτότυπο γράφτηκε στην ελληνική γλώσσα, περίπου το 70 μ.Χ. (καταστροφή της Ιερουσαλήμ). Πραγματεύεται το προπατορικό αμάρτημα και τη δικαιοσύνη του Θεού, καθώς επίσης την έλευση του Μεσσία και τη βασιλεία του Θεού. Βαρούχ είναι ο γραμματέας του προφήτη Ιερεμία, ο οποίος έζησε περίπου τον 6o αι. π.Χ. (v) Τρίτος Βαρούχ (ονομάζεται επίσης Ελληνική Αποκάλυψη του Βαρούχ). Γράφτηκε στις αρχές του 2ου αι. μ.Χ. και πραγματεύεται την ανάπτυξη διαφόρων χριστιανικών διδασκαλιών. To 1950, ανακαλύφθηκαν σε σπήλαιο στα ΝΔ της Νεκράς θάλασσας νέα ψευδεπίγραφα κείμενα. Πρόκειται για τον Πόλεμο των γιων του σκότους με τους γιους του φωτός, το Αιρετικό Εγχειρίδιο Πειθαρχίας, το Σχόλιο του Αββακούμ, την Αποκάλυψη του Λάμεχ κ.ά. Α. βιβλία της Καινής Διαθήκης. Τα χριστιανικά ψευδεπίγραφα είναι άγνωστου αριθμού, γιατί ανακαλύπτονται συνεχώς νέα. Κατατάσσονται ως εξής: (α) Το Ευαγγέλιο κατά τους Εβραίους. Μοιάζει αρκετά με το κείμενο του κατά Ματθαίον Ευαγγελίου. Χρησιμοποιείται από τους Εβιωνίτες και τους Ναζαρηνούς. (β) Το Ευαγγέλιο κατά τους Αιγυπτίους. Είναι αιρετικό. Διδάσκει τη βαθιά πίστη στον ασκητισμό. (γ) Το Ευαγγέλιο του Πέτρου. Σώζονται αποσπάσματά του. Αρκετά γνωστό στους Σύρους χριστιανούς. (δ) Το Ευαγγέλιο του Θωμά. Αφηγείται την παιδική ηλικία του Ιησού, όταν αυτός εργαζόταν στο ξυλουργείο του Ιωσήφ. Εξιστορούνται στο βιβλίο αυτό θαύματα και η ανάσταση νεκρών φίλων του. Επίσης, τα βιβλία Ευαγγέλιο του Ψευδοματθαίου, Ιστορία του Τέκτονος Ιωσήφ, το αραβικό Ευαγγέλιο της νηπιότητας, το Πρωτοευαγγέλιο του Ιακώβου και τα Ευαγγέλια του Βαρνάβα, του Ιούδα, του Ματθία, του Βαρθολομαίου, του Νικόδημου κ.ά. (ε) Πράξεις. Περιγράφει γεγονότα από τη δράση των αποστόλων. (στ) Διδαχή. Περιέχει πολύτιμες ηθικές εντολές, το εκκλησιαστικό τυπικό και την εκκλησιαστική πειθαρχία, καθώς επίσης και περιγραφή για τη Δευτέρα Παρουσία του Ιησού. (ζ) Επιστολή Αβγάρου. Γράμμα του βασιλιά της Έδεσσας προς τον Ιησού, με το οποίο τον καλεί να επισκεφθεί την περιοχή του, και απάντηση του Ιησού ότι θα στείλει έναν από τους μαθητές του. (η) Επιστολή Βαρνάβα. Αναφέρονται οι κίνδυνοι του προσηλυτισμού στον ιουδαϊσμό. (θ) Επιστολή Κλήμεντος. Γράφτηκε γύρω στο 95 μ.Χ. από τον επίσκοπο της Ρώμης Κλήμη, για να εξομαλύνει τις σχέσεις στην εκκλησία της Κορίνθου. Επίσης, οι επιστολές του Παύλου Προς Λαοδικείς και Προς Κορινθίους, του Πέτρου Προς τον Ιάκωβο, του Παύλου Προς τον Σενέκα κ.ά. (ι) Αποκάλυψη Πέτρου. Οράματα που βλέπει ο Πέτρος για την κρίση στη Δευτέρα Παρουσία, οπότε οι δίκαιοι θα πάνε στον ουρανό, ενώ οι αμαρτωλοί στην κόλαση. (ια) Ο Ποιμήν του Ερμά. Πραγματεύεται εντολές και παραβολές των πρώτων χριστιανών. Ενδιαφέρον έχει η περιγραφή της πρώτης χριστιανικής εκκλησίας στη Ρώμη. (ιβ) Διαθήκη του Αβραάμ. Επανάληψη του κεφ. ΙΗ’ 22-23 της Γένεσης.Ο Αβραάμ καταφέρνει να εξασφαλίσει τη συγγνώμη για τους αμαρτωλούς, μετά από συνεχείς προσευχές. (ιγ) Αποκάλυψη Βαρθολομαίου. Ο Βαρθολομαίος και οι άλλοι Απόστολοι καθαγιάζονται από τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα. Ο Πέτρος γίνεται αρχιεπίσκοπος όλου του κόσμου. (ιδ) Αποκάλυψη Ιωάννη. Μίμηση της γνήσιας Αποκάλυψης του Ιωάννη. Γράφτηκε τον 5o αι. μ.Χ. Περιγράφει την ανάσταση των νεκρών και την κρίση των ψυχών τους. Υπάρχουν επίσης και κείμενα με τον ίδιο τίτλο, τα οποία αποδίδονται στους Παύλο, Θωμά και πρωτομάρτυρα Στέφανο.